Lektion 5 / leciono kvin

<1.0>
Einleitung

Wir beginnen diese Lektion mit einem kleinen Liedchen, das allen gewidmet ist,
die zeitweilig an einem Anfall von Arbeitswut leiden. Nehmen Sie es als Ermunterung,
wenn Sie beim Durchgehen der folgenden Übungen einmal etwas geistig ermatten.
Tipp: Wenn Sie zu mehreren lernen, lässt sich das Lied auch als Kanon singen
(die Abschnitte sind nummeriert).

La kanto de la mallaboremuloj

(1) Labor' ne estas ran',
labor' ne estas ran':
(2) Ne saltas, saltas, saltas, saltas,
ĝi ne saltas for.

Aus: Singsang zur Drehorgel und Zupfgeige, 1912

Sie sind nun schon sehr weit ins Esperanto eingedrungen und sollten schon ohne Schwierigkeiten
einfache Fragen und Antworten formulieren können.

In dieser Lektion lernen Sie den Rest der wesentlichen Grammatik, nämlich

• die sechs Formen der Partizipien (Mittelwörter)
• das System der Länder- und Einwohnernamen,
• Maß- und Datumsangaben sowie Uhrzeiten,
• die sehr vielseitigen Bildungswurzeln (Suffixe) -ig- 'machen', 'veranlassen' und -iĝ- 'werden',

Damit haben Sie schon alles zusammen, was man für ein Gespräch oder einen Text wissen muss.
Aber um alles zu verstehen und sich elegant ausdrücken zu können, muss Ihr Wortschatz noch wesentlich weiter ausgebaut werden.

Dazu gibt es mehrere Möglichkeiten:

Sie können

• einfach anfangen, Esperanto schriftlich und mündlich zu verwenden und sich neue Wörter nach Bedarf aus einem Wörterbuch aneignen sowie
• in andere Kurstexte oder Lehrbücher schauen und sehen, welche weiteren Wörter dort vorkommen.

Aber im Prinzip haben Sie nach den vorliegenden 5 Lektionen den sprachlichen Einstieg ins Esperanto hinter sich gebracht. Am Ende der Lektion 5 sind Sie nicht mehr komencanto 'Anfänger', sondern
schon progresinto 'Fortgeschrittener'.

Doch zunächst heißt es, dazu die nun folgenden Übungen der Lektion 5 wie gewohnt sorgfältig und gründlich zu studieren.

<1.1>
Bona kaj malbona (ŝerca dialogo)
(Hugo estu viro, Toni povas esti viro aŭ virino)

<2.0>
Respondu demandojn

Sekvas nun vico de demandoj.
Respondu ilin per kompletaj frazoj.

<2.1>
Kiuj personoj aperas en la dialogo supre?

<2.2>
Kiu salutas kiun?

<2.3>
Kiel fartas Hugo?

<2.4>
Kion respondas Toni ĉiam?

<2.5>
Kion manĝis Hugo?

<2.6>
Kia estis la kuko?

<2.7>
Kiel estis en la domo?

<2.8>
Kiam en ĉiu jaro varmega domo estas bona?

<2.9>
Kia estas subita varmego en la domo dum la somero?

<2.10>
Kio kaŭzis la tro altajn gradojn?

<2.11>
Kion faras hejtilo, kiu bone funkcias?

<2.12>
En kiu stato estas hejtilo de Hugo bedaŭrinde?

<2.13>
Kion ekhavis la bopatrino?

<2.14>
Kion ŝi tial subite faris?

<2.15>
Ĉu Hugo helpis al sia bopatrino?

<2.16>
Kio la bopatrino nomis Hugon?

<2.17>
Kiu poste batis kiun?

<2.18>
Kaj kion kaŭzis tiu bato?

<2.19>
Kie Hugo ekhavis vundon pro la falo?

<2.20>
Kion postulis tiam Hugo de la bopatrino?

<2.21>
Ĉu lia edzino komprenis, kion Hugo diris?

<2.22>
Ĉu Hugo ĝojis, ĉar ŝi for-iris?

<2.23>
Kion Hugo pensis tiam?

<2.24>
Ĉu li trinkis tiam nur unu glason da biero?

<2.25>
Kion faris Hugo krom tio?

<2.26>
Kiel Toni reagas al tio?

<2.27>
Kial tio estis stulta?

<2.28>
Ĉu Hugo tial diras "Multan dankon!" al Toni?

<2.29>
Kion faras Toni fine?

<3.0>
Ekzercu vin
Formu demandon kun "kial" el la sekvantaj vortoj kaj respondu ĝin uzante "ĉar".

<3.1>
(tuta, korpo, dolori, Hugo)

<3.2>
(kuko, kaŭzi, doloro)

<3.3>
(domo, varmega)

<3.4>
(varmego, kompreneble, malbona)

<3.5>
(unu, hejtilo, varmega)

<3.6>
(bopatrino, vundo, fingro)

<3.7>
(Hugo, ridi)

<3.8>
(Hugo, fali, planko)

<3.9>
(bopatrino, tuj, for-iri)

<3.10>
(ankaŭ, edzino, Hugo, for-iri)

<3.11>
(Hugo, ne ĝoji)

<3.12>
(trinki, botelo, biero, tranĉi, kukaĉo, manĝi, peco)

<3.13>
(kapti, forta, doloro)

<3.14>
(Hugo, kolera, krii, al Toni)

<4.0> <Großschreibung> <Partizipien> <-at->
Ĉapitro pri la nomoj de la landoj kaj ties loĝantoj en la mondo

La nomoj de landoj kaj loĝantoj estas formataj en Esperanto
laŭ du diversaj reguloj.

<4.1> <-ad-> <-uj-> <Ländernamen>
Unua regulo:
"El la nomo de la loĝanto oni formadas la landnomon per la sufikso -uj-."

Tial apliku la supran regulon jene:
Germano loĝas en Germanujo,
Franco loĝas en Francujo,
Slovako loĝas en Slovakujo;
kaj tiel plu
por Svedo, Finno, Norvego, Dano, Anglo, Skoto, Belgo, Sviso, Hispano, Portugalo, Italo, Greko, Albano, Bulgaro, Rumano, Polo, Ĉeĥo, Hungaro, Aŭstro, Ruso, Estono, Latvo, Litovo, Ukraino, Koreo, Ĉino, Japano, ktp.

<4.2> <-an-> <Einwohnernamen>
Dua regulo:
"El la nomo de lando oni formadas la vorton por la loĝanto per la sufikso -an-."

El la apliko de la supra regulo sekvas do jeno:
En Nederlando loĝas la Nederlandanoj.
En Irlando loĝas la Irlandanoj.
En Kanado loĝas la Kanadanoj,
en Usono la Usonanoj,
en Brazilo la Brazilanoj,
en Indonezio la Indonezianoj,
en Luksemburgio la Luksemburgianoj.
Sed la anoj de la urbo Luksemburgo estas la Luksemburganoj.

Bedaŭrinde oni devas lerni, kiun regulon oni devas uzi.

<4.3>
Ekzercu:
Ĉu aldoni -an- al la radiko de la landonomo aŭ ne?

Jen sekvas listo kun nomoj de landoj.
Decidu laŭ ties strukturo, ĉu vi devas apliki la supran duan regulon.
Se jes, metu -an- malantaŭ la radikon por ricevi la nomon de la loĝanto.
Se ne, simple prenu la landonomon sen -uj-.

Se vi resumas:
Ĉu vi havis bonan sukceson?
La ekzerco estis plej ofte facila, ĉu ne?

<5.0>
La nasko de la "interna ideo": De kie Esperanto devenas

<5.1>
Multaj homoj demandas pri la deveno de Esperanto.
La lingvon Esperanto elpensis Ludwig Lazarus Zamenhof en la 19a (dek-naŭa) jar-cento.
Li vivis en Białistok, tiu-tempe urbo en la ŝtato Rusujo, hodiaŭ en Polujo.
Tie loĝis homoj el multaj nacioj: Rusoj, Poloj, Litovoj, Germanoj,
inter ili ankaŭ Judoj kiel la familio Zamenhof.
Tiuj ĉi homoj kompreneble havis diversajn lingvojn kaj ne komprenis unu la alian.
Kiu povis uzi sian gepatran lingvon kiel komunikilon, estis en la situacio de superulo,
dum la aliaj plej ofte sentis sin subuloj.
Des pli ofte okazis, ke ili koleris inter si kaj tial foje estis malamikoj, kiel Zamenhof rimarkis.

<5.2>
<-it-> <-ont-> <Partizipien>
La juna Zamenhof esperis, ke komuna lingvo povos solvi tiun problemon.
Nome, ju pli bone ĉiu komprenas la aliajn, des pli facile oni povas vivi kune en paco.

Li tamen demandis sin: Kiun lingvon oni prenu kiel estontan komunan?
Por komuniki inter diversaj nacioj, li pensis,
certe taŭgos nur neŭtrala lingvo, kiu estas la gepatra lingvo de neniu.
Tial nur elpensita lingvo povas esti pli-malpli neŭtrala lingvo.

Do, jam kiel junulo, Zamenhof komencis la projekton, konstrui novan lingvon kiel bonegan komunikilon.
Laŭ lia plano tiu ligu homojn kun diversaj kulturoj,
tiel ke ili sentu sin anoj de la homaro. Tion li nomis "interna ideo".

<5.3> <-int-> <Partizipien>
Tamen Zamenhof ne studis lingvojn, sed medicinon, do, kiel kuraci homojn;
tial la studinta Ludwig fine tute ne estis lingvisto, sed kuracisto.
Ĉar li kuracadis ankaŭ tiujn homojn, kiuj ne povis pagi lin, li ne havis multan monon.
Bonŝance lia amata edzino havis bonvolan patron.
Kiam Zamenhof eldonis la unuan Esperanto-libron, lia riĉa bopatro donis la necesan sumon.
La tiel nomata Unua Libro aperis en la jaro 1887 (mil okcent okdek sep).
Ekde la eldono de tiu unua Esperanto-libro la Esperantistoj informis pri sia internacia lingvo.
Tial multaj homoj volonte lernis Esperanton - ĝis hodiaŭ.

<6.0> <Buchstabieren>
Respondu jenajn demandojn pri la supra teksto:

<6.1>
Kiu estas la nomo de la viro, kiu elpensis Esperanton?

<6.2>
En kiu jarcento li vivis, kaj kiun profesion li havis?

<6.3>
Ĉu Polo, Ruso, Judo? Kio estis L.L. (elparolu: Lo-Lo) Zamenhof laŭ sia pasporto kaj kio laŭ sia kulturo?

<6.4>
Kiun problemon havis la urbo Białistok, en kiu L.L. Zamenhof loĝis?

<6.5>
Kial homoj el diversaj nacioj estis foje malamikoj inter si?

<6.6>
Kio laŭ la plano de Zamenhof estas la solvo por la homaro, kiel facile interkomuniki en la mondo?

<6.7>
Kian lingvon li konstruis?

<6.8>
Kion sentu la homoj, kiuj lernos tiun lingvon?

<6.9>
Kiel Zamenhof nomis tiun celon de Esperanto?

<6.10>
Ĉu li jam estis kuracisto, kiam li komencis?

<6.11>
Ĉu li kiel kuracisto estis bone pagata kaj riĉa?

<6.12>
Kial Zamenhof kiel eldonisto de la unua Esperanto-libro ne pagis la eldonon mem?

<6.13>
De kio vi scias, ke Zamenhof havis edzinon?

<6.14>
Kia estis lia bopatro?

<6.15>
Kion faris la bopatro?

<6.16>
Kiam do la unua Esperanto-libro povis aperi?

<6.17>
Ĉu Esperanto estis poste lernata de nur malmultaj homoj?

<7.0>
Formu kompletajn frazojn el jenaj vortoj:

<7.1>
(Ludwig Lazarus Zamenhof, elpensi, Esperanto)

<7.2>
(en la 19a jarcento)

<7.3>
(deveni, familio, anoj, Ruso, pasporto, Judo, kulturoo)

<7.4>
(urbo, homo, multa, nacio)

<7.5>
(pensi, ke, komuna, lingvo, solvi, problemo, internacia, komuniki)

<7.6>
(elpensi, lingvo, pli-malpli, neŭtrala)

<7.7>
(junulo, komenci, konstrui, nova)

<7.8>
(Zamenhof, havi, profesio, kuraci)

<7.9>
(kuraci, ankaŭ, homo, povi, pagi)

<7.10>
(tial, havi, mono, sed, bopatro, riĉa)

<7.11>
(unu, libro, aperi, jaro, 1887)

<7.12>
(ekde, multaj, lerni, Esperanto)

<8.0> <Maßangaben>
Temo: Indiko de mezuro

Regulo: La finaĵo -n estas ankaŭ la marko por indiki mezuron
(do la sama kiel por gramatika objekto kaj indiko de direkto).

Ekzempla frazo:
La bofrato estas 33 jarojn aĝa.

"33 jarojn" estas indiko de mezuro: Kiom da jaroj aĝa estas la bofrato? - 33 jarojn!

Informu vin pri detaloj en la gramatiko de tiu ĉi leciono!

Formu nun mem kompletajn frazojn el la sekvantaj vicoj de apartaj vortoj,
uzante nombrovortojn por nombroj.

Ekzemple: (mia, domo, 7,50 m, alta) =>
Mia domo estas sep metrojn kaj kvindek centimetrojn alta.

<8.1>
(haro, pezi, malpli, ol, 1, gramo)

<8.2>
(maŝino, povi, pezi, 300, kilogramo)

<8.3>
(maro, povi, esti, 12.000 m, profunda)

<8.4>
(vojo, preskaŭ, 6,50 m, larĝa)

<8.5>
(nia filo, studi, urbo, 130, kilometro, for, de, familio)

<8.6>
(hieraŭ, mia avo, iri, 2 m, preter mi, sen vidi min)

<8.7> <-ej->
(mia nepo, iri, 3 km, lernejo)

<8.8>
(ludo, kun, tuta, familio, daŭri, hieraŭ, 3, horo, 30, minuto)

<8.9>
(mi, veturi, preskaŭ, 15 km, mia laborejo)

<8.10>
(kuirejo, nia domo, 3,40 m longa, 3,20 m larĝa, 2,60 m alta)

<8.11>
(laŭ, regulo, poŝto, tiu ĉi, letero, ne, rajti, pezi, pli ol, 20, gramo)

<8.12>
(ĉiu, kvara, dimanĉo, bo-gepatroj, inviti, edzino, mi, komuna, tagmanĝo)

<8.13>
(tiu ĉi, skatolo, dolĉaĵo, kosti, 12,75 €)

<8.14>
(en, Italujo, mi, jam, 3, fojo, esti, sed, nur, 1, fojo, viziti, Romo)

<8.15>
(ankaŭ, loke, uzi, telefono, kosti, kelka, mono, tamen, plej ofte, nur, kelkaj, monero)

<8.16> (fiśo, salti, pli ol, 1 m, alte, el, akvo)

<8.17> (mia patrino, naski, mi, 30, tago, antaŭ, dato, kuracisto, diri)

<8.18> (geknaboj, lerni, po, 5, horoj, dum, 1 tago, lernejo)

<8.19> (ĉambro, kosti, po, 30 €, por, persono, nokto)

<8.20> Nun estu atenta:
Mezur-indiko kompreneble ne ricevas la markon -n, se ĝi estas la subjekto aŭ alia frazo-parto,
kiu neniam havas markon.

<8.21> (15 km, estas, longa vojo, laborejo)

<8.22> (alto de Bruno, esti, pli ol, 190 cm)

<8.23> (prezo, skatolo, dolĉaĵo, esti, 12,75 €)

<8.24> (rano, fari, salto, de preskaŭ, 2 m)

<8.25> (37 gradoj, plej, alta, korpa, varmo, sana, homo)

<8.26> (ordinara, letero, ne, rajti, havi, pezo, de, pli, ol, 20 gramoj)

<9.0> <Zeitangaben>
Temo: Indiko de tempo (punkto aŭ daŭro)

Indiko de tempo respondas al la demandoj "Kiam?" (tempopunkto) kaj "Kiel longe?" (daŭro).
Oni indikas tempon per "je", "en", "dum", ... aŭ per marko -n, ekzemple:

• dum tri tagoj / tri tagojn
• dum/en ĵaŭdo / ĵaŭdon
• en ĉiu jaro / ĉiun jaron

En la antaŭa ekzerco jam aperis la ekzemploj:

- "Kiam / Kiel ofte miaj bo-gepatroj invitas mian edzinon kaj min al komuna tagmanĝo?"
- "En ĉiu kvara dimanĉo / Ĉiun kvaran dimanĉon ..."

Por povi respondi al ĉiaj demandoj pri la tempo, informu vin pri

• la vortoj por la unuoj de tempo,
• la nomoj de la tagoj de la semajno kaj
• la nomoj de la monatoj de la jaro.

<9.1> La tempo-unuoj

La temp-unuoj estas:
sekundo, minuto, horo, tago, semajno, monato, jaro, jar-deko, jar-cento, jar-milo,
kaj aliaj.

<9.2> La tagoj de la semajno

La nomoj de la tagoj de la semajno estas tre similaj al la Francaj vortoj:
dimanĉo, lundo, mardo, merkredo, ĵaŭdo, vendredo kaj sabato.

<9.3> La monatoj

La nomoj de la monatoj de la jaro estas tre simplaj por homoj, kiuj konas la Germanajn vortojn:
januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio, julio, aŭgusto, septembro, oktobro, novembro, decembro.

<9.4> <Datum und Tageszeit> <-on->
Indiko de tempopunkto: dato kaj tagotempo

Daton oni indikas kiel en jenaj ekzemplaj frazoj:

La unua [tago] de majo estas ferio en multaj landoj.
Je la unua [tago] de majo / La unuan [tagon] de majo
oni ankaŭ en Hispanujo ne laboras.
La someraj ferioj estas de la dek-kvina de junio ĝis la dudeka de aŭgusto.
La Unua Libro aperis la dudek-sesan de julio mil okcent okdek sep post Kristo.

Tagotempon oni indikas jene:

- Kioma horo estas?
- Estas la sesa [horo] kaj dudek minutoj.

Unu tago daŭras de la nula [horo] ĝis la dudek-kvara [horo].

Nia tagmanĝo ĉiam estas je la dek-dua horo kaj tridek minutoj / ... kaj duona [horo].

Ni ekveturos per nia aŭto je la sepa horo kaj dek kvin minutoj / ... kaj kvarona [horo].
Ni ekveturos per aŭto la okan horon kaj kvardek kvin minutojn / ... kaj tri-kvaronan [horon].

<10.0> <Datum und Tageszeit>
Ekzerca teksto kun diversaj indikoj de tempo, kompletigu la sekvajn frazojn!

Temo: Anonco de Esperanto-kurso

<10.1>
{Vom 3.1. bis 27.3.} okazos Esperanto-kurso en la universitato.
Ĝi estas por freŝaj komencantoj, do sen jamaj scioj de Esperanto.

{Jeden Donnerstag} la instruo havos kvin partojn de duoblaj instru-horoj.
Ĉiu parto daŭros do dufoje tri-kvaronan horon.

<10.2>
La unua parto de instruo ekos je {8:15 Uhr = die 8. Stunde und 15 Minuten},
la dua parto la {10:15 Uhr = 10. Stunde und 15 Minuten}.
Inter la partoj estos paŭzo de {eine halbe Stunde}.

{Nach dem Mittagessen} en la studenta manĝejo
komenciĝos la instruo kun la tria parto je la unua [horo] kaj kvarona [horo],
la kvara parto estos je {3:15 Uhr = die dritte (Stunde) und eine Viertel(stunde)},
kaj la kvina parto same {2 Stunden} poste, do je {5:15 Uhr = die fünfte und eine Viertel[stunde]}.

<10.3>
Instruos profesoro doktoro Robert Hanzen, tre sperta Esperanto-instruisto.
Se vi la tutan tempon ĉe-estis, la kurs-estro pretas,
ekzameni vin post la kurso, kaj poste komunikos skribe, ĉu vi estis sukcesa.

La kurso kostas entute 120 (cent dudek) eŭrojn,
de kiu sumo oni trionon antaŭpagu {1 Woche} antaŭ la komenco.

<10.4>
Bonvolu anonci vin baldaŭ al la suba adreso!
Ju pli frue vi aliĝas, des pli bone, ĉar estas nur dek kvin lokoj.

Adreso:
Prof. (lies: profesoro) d-ro (lies: doktoro) Robert Hanzen,
ret-adreso: <hanzen@uni-urbo.eo>

<10.5>
Bv. respondi la sekvantajn demandojn pri la supra teksto!

Unua demando: En kiuj monatoj okazos la supre anoncita kurso?

Dua demando: Kie okazos la kurso?

Tria demando: Ĉu la kurso estas por jamaj Esperanto-parolantoj?

Kvara demando: En kiu tago de la semajno okazos la kurso?

Kvina demando: Je kioma horo ekos la unua parto de la instruo?

Sesa demando: Dum kiom da partoj oni lernos ĉiun ĵaŭdon?

Sepa demando: Kaj kiel longe daŭros unu parto?

Oka demando: Kiel longa estos la paŭzo inter du partoj?

Naŭa demando: Kie la kursanoj tagmanĝos?

Deka demando: Ĉu instruos iu stultulo?

Dek-unua demando: Kiom kostas la kurso? Ĉu 120 cendojn?

Dek-dua demando: Kio estas la kondiĉo, kiom kaj kiam oni antaŭpagu por la kurso?

Dek-tria demando: Kiom da lokoj havas la kurso?

Dek-kvara demando: Ĉu sufiĉas, se oni anoncas sin maljam post longa tempo?

Dek-kvina demando: Kian eĥon oni ricevos post eventuala ekzameno?

<11.0> Ripeto:
Konstru-radikoj de Esperanto, kiujn vi jam konas

Vi lernis jam tridek tri specialajn vorterojn por konstrui novajn vortojn en Esperanto.
Kiel vi jam scias, "Esperanto en dialogo" nomas ilin "konstru-radikoj",
ĉar ili ne nur estas vorteroj, sed ankaŭ radikoj.
Konstruradikoj povas esti, aŭ antaŭsilaboj, aŭ sufiksoj.

Antaŭsilaboj estas: bo-, ĉef-, dis-, ek-, fi-, ge-, mal-, mis-, re-
Sufiksoj estas: -aĉ-, -ad-, -aĵ-, -an-, -ar-, -ebl-, -ec-, -eg-, -ej-, -em-, -er-, -estr-, -et-, -id-, -il-, -in-, -ind-, -ism-, -ist-, -obl-, -on-, -uj-, -ul-, -um-

Enmetu nun en la sekvantajn frazojn la ĝustan konstruradikon ĉie (!), kie estas truo, indikata per {?}:

<11.1>
Granda, hejm{?}a seĝo estas seĝ{?}o.

<11.2>
Riĉa homo estas riĉ{?}o.

<11.3>
Por manĝi oni bezonas manĝ{?}on, kaj ĉiuj manĝ{?}oj kune estas la manĝ{?}{?}o.

<11.4>
Malgranda kato estas kat{?}o.

<11.5>
La familio de mia edzo estas mia {?}familio.

<11.6>
Kiam aŭto komencas veturi, tiam ĝi {?}veturas.

<11.7>
Homo, kies profesio estas eduki, estas eduk{?}o.

<11.8>
Via deziro bedaŭr{?}e ne estas plen{?}{?}a.

<11.9>
Iu, kiu ne havas bonan koron, estas {?}bonkor{?}o.

<11.10>
La fratoj kaj fratinoj de mia edzino estas miaj {?}{?}fratoj.

<11.11> <vir- bei Tieren>
La hundino havis tri vir-hund{?}ojn kaj du hund{?}{?}ojn.

<11.12>
Tridek minutoj estas du{?}a horo.

<11.13>
Esperanto estas ne nur pli rapide lern{?}a, sed ankaŭ pli facile instru{?}a ol aliaj fremdaj lingvoj.

<11.14>
La sonoj de muziko venas el la aŭd{?}o, kaj oni parolas en la parol{?}on.

<11.15>
Botelo taŭgas kiel lakt{?}o.

<11.16>
Homo, kiu vivas en urbo, estas urb{?}o.

<11.17>
Libroj aper{?}as en eldon{?}o.

<11.18>
Se vi je la unua fojo ne sukcesas, peti iun pri helpo en {?}facila afero, simple {?}petu lin.

<11.19>
Dum mono estas pag{?}o, lingvo estas komunik{?}o.

<11.20>
Lakto estas senalkohol{?}o.

<11.21> Tre malmulte estas iom{?}e.

<11.22>
Dua ekzempl{?}o de skrib{?}o estas du{?}{?}o.

<11.23>
Kiu ĉiam emas manĝi, estas manĝ{?}{?}o.

<11.24>
Kiu neniam {?}as labori, estas {?}labor{?}{?}o.

<11.25>
La instru{?}o {?}donas en la lern{?}o tekston al ĉiuj lern{?}{?}oj.

<11.26>
Kiam iu agas aŭ parolas kiel {?}ulo, la ĉeestantoj vokas "Fi! Fi!".

<11.27>
Atentu, ke oni facile {?}komprenas vin, se vi elparolas la Esperantan sonon "z" kiel "c"!

<11.28>
Homo, kiu vivas inter kampoj, loĝas en la kamp{?}o kaj do estas kamp{?}{?}o.

<11.29>
Kelkaj fremd{?}oj iras piede preter la multaj vid{?}{?}oj tra la vizit{?}a urbo.

<11.30>
Unu vorto por "punkto de la programo" estas "program{?}o".

<11.31>
La {?}o de iu urbo estas la urb{?}o.

<11.32>
Ĉevalo en malbona stato estas ĉeval{?}o.

<11.33>
La alkohol{?}o rompis la ten{?}on de la glaso.

<11.34>
La instruo de la vegetar{?}o rekomendas, manĝi nur vegetare.

<12.0>
Formu frazojn per "Kiam - tiam"

Ekzemple:
(vol, telefon) (ĉiam, hav, nur, malĝust, moner)
=> Kiam oni volas telefoni, tiam oni ĉiam havas nur malĝustajn monerojn.

<12.1>
(vintr) (varm, dom, bon)

<12.2>
(parenc, vizit) (mi, ĝoj)

<12.3>
(vund, fingr) (malĝoj)

<12.4>
(mi, dorm, lit) (surhav, noktovest)

<12.5>
(oni, demand) (oni, ricev, respond)

<12.6>
(lakt, en, botel, varm) (beb, pov, trink)

<12.7>
(patr, lud, kun, beb) (ĝi, ridet)

<12.8>
(bopatrin, salt, kriant) (Hugo, rid)

<12.9>
(bopatrin, Hugo, bat) (li, fal, plank)

<12.10>
(Hugo, dir, al, bopatrin, ke, tuj, for-ir, el, dom) (ankaŭ, edzin, for-ir)

<12.11>
(Zamenhof, est, jun) (loĝ, en, urb, viv, an, mult, naci)

<12.12>
(Zamenhof, est, kuracist) (kurac, ankaŭ, hom, kiu, ne, mult, mon)

<12.13>
(Zamenhof, ne pov, pag, unua, Esperant, libr) (bopatr, pag)

<12.14>
En kiuj frazoj taŭgas ankaŭ "se"?
En kiuj certe ne?
Ĉu vi povas diri, kial (ne)?

<13.0> <indirekte Rede>
Ripeto: Rekta kaj nerekta paroloj

El frazo kun rekta parolo formu frazon kun nerekta parolo.
Atentu la tempon!

Ekzemploj:

Hugo diras: "Bopatrino, tuj for-iru el nia domo!" =>

Kaj nun estas via vico:

<13.3>
Hugo pensis: "La bopatrino estas vundita, ĉar śi tuśis la hejtilon." => ...

<13.4>
Hugo ne timis: "Mi ricevos kruelajn dolorojn, post kiam mi manĝis malfreŝan kukon." => ...

<13.5>
Duonan horon antaŭe mi aŭdis: "La telefono eksonas." => ...

<13.6>
Kiam mi venis hejmen, mi vidis: "Mia patro jam venis kaj sidas en la kuirejo." => ...

<13.7>
Morgaŭ mia edzino certe repetos min: "Bv. meti la manĝilaron sur la tablon!" => ...

<13.8>
Nun al pli alta nivelo! Formu rekte frazojn kun nerekta parolo:

<13.9>
La eta knabo kritikis, ke (familio, ne, povi, pagi, poŝtelefono, por, li). => ...

<13.10>
Mia amiko komunikis al mi, ke (li, morgaŭ, veni, en, nia, urbo).

<13.11>
Lia edzino ne povis informi Hugon, ke (kuko, ne, plu, freŝa).

<13.12>
Zamenhof pensis, ke (per, neŭtrala, lingvo, povi, helpi, al, homaro).

<13.13>
La gepatroj deziris, ke (Bruno, havi, ne tro, longa, hararo).

<13.14>
Mia bopatro scias, ke (li, baldaŭ, havi, multa mono).

<13.15>
Hugo ŝercis, ke (unu, varmega, hejtilo, ne, kaŭzi, varma, somero).

<13.16>
Hugo kriis fine, ke (Toni, ĉiam, diri, nur, "Tio estas bona" kaj "Tio estas malbona").

<13.17>
Mi petas vin, ke (vi, veni, al, nia, sekvanta, Esperanto-kurso).

<14.0> <-ig-> <-iĝ-> <Gebrauch von -ig- und -iĝ->
La sufiksoj -ig- kaj -iĝ-

La signifo de la konstru-radiko -ig- estas 'machen', 'veranlassen' .
La signifo de la konstru-radiko -iĝ- estas 'werden', 'in einen Zustand übergehen’ .

La misa reago de Hugo igis lian bopatrinon, bati lin.
Per ĉiutaga apliko dum multaj jaroj Esperanto iĝis vera lingvo.

Facila estas la uzo de -ig- kaj -iĝ- malantaŭ radikoj, kiuj ne estas verboj:

doktoro:	doktorigi	zum Doktor machen	doktoriĝi	Doktor werden
tago:	tagigi	zum Tag machen	tagiĝi	Tag werden
blanka:	blankigi	weißmachen	blankiĝi	weiß werden
bona:	bonigi	gut machen	boniĝi	gut werden
for:	forigi	entfernen	foriĝi	verschwinden
tro:	troigi	übertreiben	troiĝi	Überhand nehmen
unu:	unuigi	vereinen	unuiĝi	sich vereinen
al:	aligi	hinzufügen; anschließen	aliĝi	sich anmelden
kun:	kunigi	zusammenfügen	kuniĝi	sich zusammenfinden
ek-:	ekigi	starten	ekesti = estiĝi	entstehen (nicht: *ekiĝi)

Malfacila estas la uzo de -ig- kaj -iĝ- malantaŭ radikoj, kiuj estas verboj.

Unue oni devas scii, ĉu la verbo povas havi objekton (tiam la verbo estas transitiva),
aŭ ĉu la verbo ne povas havi objekton (tiam la verbo estas netransitiva).
Bedaŭrinde estas malfacile, lerni por ĉiu nova verbo, ĉu ĝi estas transitiva aŭ netransitiva.

Regulo 1:
Se verbo estas transitiva, tiam ĝia netransitiva formo havas la sufikson -iĝ-:
"Kiam mia patrino naskis min, mi naskiĝis."

Regulo 2:
Se verbo estas netransitiva, tiam ĝia transitiva formo havas la sufikson -ig-:
"Mia onklo mortis, ĉar tro da alkoholo mortigis lin."

Pliaj ekzemploj:

komenci	(etw.) beginnen	(transitiva)		komenciĝi	(selbst) beginnen	(netransitiva)
fini	beenden	(transitiva)		finiĝi	enden	(netransitiva)
nomi	nennen	(transitiva)		nomiĝi	heißen	(netransitiva)
rompi	kaputt machen	(transitiva)		rompiĝi	kaputt gehen	(netransitiva)
solvi	lösen	(transitiva)		solviĝi	sich lösen	(netransitiva)
fali	fallen	(netransitiva)		faligi	fällen	(transitiva)
sidi	sitzen	(netransitiva)		sidigi	setzen	(transitiva)
stari	stehen	(netransitiva)		starigi	stellen	(transitiva)
daŭri	dauern	(netransitiva)		daŭrigi	andauern lassen, fortsetzen	(transitiva)
kuŝi	liegen	(netransitiva)		kuŝigi	legen	(transitiva)

Bv. legi pli pri la sufiksoj -ig- kaj -iĝ-, unue en la vortaro kaj due en la gramatiko.

Trie enmetu la sufiksojn -ig- aŭ -iĝ- - aŭ neniun konstru-radikon! - en la sekvantajn frazojn.
(Se temas pri verbo, apliku la suprajn regulojn.)

<14.1>
Profesoro povas doktor{?}i studinton, kiu do doktor{?}as.

<14.2>
Komplet{?}u la frazojn, por ke ili komplet{?}u!

<14.3>
{?}i patro premas ne, esti patro tamen tre.

<14.4>
La laboro daŭr{?}u kvar duoblajn horojn, do daŭr{?}u ĝin!

<14.5>
La instruisto komenc{?}as la instruhoron; ĝi komenc{?}as je la 9a.

<14.6>
Tiu ĉi afero, kostonta duoblan sumon, devas nun fin{?}i; mi dev{?}os iun, fin{?}i ĝin.

<14.7>
Se vi duobl{?}os niajn kostojn, vi duon{?}os nian monon.

<14.8>
Bv. skani la kurs-anoncon kaj pend{?}u ĝin al la muro!

<14.9>
Bonvolu sid{?}i vin! / Bonvolu eksid{?}i! / Sid{?}u!

<14.10>
Kiel vi nom{?}as vin? Kiel vi nom{?}as?

<14.11>
Bv. star{?}i la botelon sur la tablon!

<14.12>
Se ne sufiĉe frue multaj personoj al{?}os al la kurso, oni nul{?}os ĝin.

<14.13>
Kiu jam gast{?}is ĉe Esperantistoj, ankaŭ mem volonte gast{?}os aliajn.

<15.0>
Ŝercbildo:
La amato sub la lito

Diru, kion oni vidas sur la ŝercbildo, kio ĵus okazis kaj kio ĝuste nun okazas!

"Por vi, via edzino!"

Oni vidas:
<15.1>
(lit, ĉe-est, vir, virin, verŝajn, geedz)

<15.2>
(ili, ne, dorm)

<15.3>
(edzin, bel, apenaŭ, vestit, mallong, noktovesto)

Ĵus okazis:
<15.4>
(subit, telefon, ekson)

<15.5>
(edzin, tuj, pren, telefon, aŭdil, demand, kiu, telefon)

<15.6>
(Post kiam, aŭskult, respond, dir, "Por vi, via edzino")

<15.7>
(edz, kompren, nenio)

Ĝuste okazas:
<15.8>
(jen, ven, mano, kun, part, de, noktovest, de sub, lit, pren, telefon, aŭdil)

<15.9>
(Do, klar, ke, sin kaŝ, amato, tie, kaj, ke, edzin, ties, amatin)

<15.10>
(edz, hav, grandeg, okul, ĉar, sent, fort, ŝok)

<16.0>
Problemoj, eldoni propran verkon de literaturo

<16.1>
Ĉu vi volas, ke libro, verkita de vi, havu sukceson?
Se jes, tiam vi devos solvi tri ĉefajn problemojn.

Verki la libron, estas nur la unua problemo, malfacila, klare:
unue vi devas elekti interesan temon.
Se la temo rilatas al iu scienco, vi devas esti sperta en tiu fako ktp.

<16.2>
Post kiam vi verkis la tekstojn, komenciĝas la dua problemo: produkti la libron.
Tre malfacila, klare: unue vi serĉas eldonejon.
Vi estas bonŝanca kaj trovas iun, al kiu vi do portas vian verkon.
Sed la eldonisto konsilas al vi, plian fojon redakti aŭ tute ŝanĝi partojn,
kaj vi povas perdi multan tempon, ĝis kiam vi ambaŭ konsentas.
Restas presi la libron por produkti ĝin, sed ne pensu, ke tio estas la fino.

<16.3>
La tria kaj plej granda problemo estas, vendi la libron, kaj kredu: tio estas ege malfacila.
Nome, komerci signifas militi. Ĉiuj aliaj eldonejoj kaj libroj estas la malamiko,
dum vi per ĉia maniero donas al sufiĉe multaj homoj la certecon,
ke nur via libro havas la plej altan valoron por legi ĝin.

<16.4>
Tamen komprenu bone:
Via celo fakte estas, ke la homoj aĉetu vian libron, ne, ke ili ankaŭ legu ĝin!
Ankaŭ mi havas tre multajn librojn en miaj ŝrankoj, kiujn mi neniam legis.
Kelkaj estas eĉ en Esperanto, kiun mi iam volis lerni ...

<17.0>
Respondu la sekvantajn demandojn pri la supra teksto:

<17.1>
Kiom da ĉefaj problemoj oni devas solvi, ĝis kiam mem verkita libro havos sukceson?

<17.2>
Kio estas la unua problemo?

<17.3>
Kia oni devas esti, se la libro havas temon el iu scienco?

<17.4>
Kio estas la dua problemo?

<17.5>
Kion oni devas unue serĉi?

<17.6>
Kiel povas reagi la eldonisto?

<17.7>
Kio estas la tria problemo?

<17.8>
Kiu problemo kaŭzas la plej malfacilan laboron?

<17.9>
Kion signifas komerci per mem verkita libro?

<17.10>
Kion oni diru al homoj, kiujn la libro ŝajne iom interesas?

<17.11>
Kion iuj, aĉetinte la libron, eble tamen ne faros per ĝi?

<18.0>
Ekzerca dialogo kun indikoj de daŭro kaj de tempopunktoj (dato kaj tagotempo),
kompletigu la sekvantajn frazojn!

Temo: La horaro de ĉiutaga Esperanto-kurso

<18.1>
Kiel longe vi jam lernas Esperanton?

Do, tiu kurso daŭris {eine ganze Woche}!
Tiam oni devas esti sufiĉe lernema.

Vi tute pravas. Se oni nur unufoje en la semajno lernas Esperanton,
tiam oni {die Woche danach} jam forgesis ĉion.

<18.2>
Ĉu la kurso daŭris ankaŭ {den ganzen Tag}?

Do, vi lernis ĉiutage {4 Stunden}, nome {von 8 bis 12 Uhr}.
Bona metodo!

<18.3>
Kaj ekde kiam vi bone parolas kiel nun?

Ne diru! Ĉu nur {1 Jahr danach}? Tiam vi vere havas grandan sperton por lerni lingvojn.

Interese, mi komprenas. -
Kioma horo estas nun?

Ĉu jam? Ho, pardonon, tiam mi devas iri. Ĝis la revido!

<19.0>
Kompletigu la sekvantajn frazojn por ripeti la novajn vortojn!

<19.1a>
(La respondanto "Hugo" estu viro!)

<19.1b>
(La respondanto "Hugo"estu viro!)